مایند مپ یا نقشه ذهنی
نقشه ذهنی یا مایندمپ یکی از اصولی‌ترین روش‌ها برای یادگیری است که توسط تونی بوزان، حدود سی سال پیش در کشور آمریکا ارائه شده است و یکی از محبوب‌ترین تکنیک‌های یادگیری در جهان است. نقشه ذهنی میتواند اطلاعات طولانی و خسته کننده را به صورت رنگی، جذاب، قابل حفظ کردن و در نمودارهای بسیار سازمان یافته که مغز ما بطور طبیعی و قدرتمند آن‌ها را درک، حفظ و بازخوانی می‌کند را درون خود جای دهد. بر اساس مطالعاتی که بر روی ذهن بشر صورت گرفته در این روش تلاش شده کارایی مغز را با استفاده از طرح‌های گرافیکی و تصاویر بالاتر برده تا بتوانیم بسیار آسان‌تر مطالب را در حافظه‌مان جای دهیم. در واقع این روش کمک می‌کند تا سالیان زیادی مطالب را با ساختار منظم و چهارچوب معین در ذهن خود تثبیت کنیم تا هرگز فراموش نشود. تونی بوزان بحث‌های گسترده‌ای را به عنوان آموزش نحوه ترسیم نقشه ذهنی مطرح می‌کند و تأکید دارد که طراحی نقشه ذهنی هم، مانند یادداشت برداری یا شیوه مستندسازی دیگر، نیازمند تمرین و ممارست است. به اعتقاد او ترسیم نقشه ذهنی میتواند به موارد زیر کمک نماید:
- شفاف‌تر شدن ایده‌ها.
- آموزش بهتر و اثربخش‌تر.
- یادداشت برداری سریع‌تر و انتقال بهتر مطالب.
- به مدیریت زمان در جلسات و تصمیم گیری بهتر.
عناصر یک نقشه ذهنی، برای سازماندهی ایده‌ها و افکار به کار گرفته شده و بر اساس اهمیت مطالب در قالب شاخه‌ها و گروه‌های مختلف قرار می‌گیرند. مایندمپ یا همان نقشه ذهنی با طراحی غیرخطی و به صورت کاملاً گرافیکی است که به ما کمک می‌کند پیرامون یک موضوع مشخص اصلی، در چارجوب بصری و بصورت تصویری متن خود را روی صفحه پیاده کنیم.
مایند مپ یا نقشه ذهنی
رسم یک مایندمپ به شیوه صحیح از چه مراحلی تشکیل شده است؟
- در مرکز صفحه ایده اصلی و عنوان فصل خود را بنویسید.
- در وسط صفحه برای ایده اصلی خود از عکس یا تصاویر استفاده کنید.
- تا می‌توانید از رنگ‌ها استفاده کنید.
- شاخه شاخه رسم کنید.
- از خطوط مستقیم استفاده نکنید.
- فقط از یک کلمه کلیدی برای هر شاخه استفاده کنید.
- در طراحی خود تا می‌توانید از تصاویر استفاده کنید؛ ارزش یک تصویر هزار برابر یک کلمه است.
دلیل استفاده از روش مایند مپ
امروزه اکثر انسان‌ها اغلب برای دسترسی به مطالب دچار کمبود وقت هستند. این روش دقیقاً راه حلی است برای افرادی که همیشه زمان کم می‌آورند. با استفاده از این روش با زبان حافظه‌تان آشنا شده و یاد خواهید گرفت چگونه هر کتابی چه درسی و چه غیر درسی را از این به بعد مطالعه کنید تا بهتر در ذهنتان باقی بماند. از مهم‌ترین کاربردهای این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خلاصه نویسی کتاب‌ها و جزوات آموزشی.
- یادگیری بهتر مطالب حین مطالعات درسی و غیر درسی.
- طبقه بندی ذهن.
- برنامه ریزی و هدف گذاری اصولی.
- ایجاد ارتباط بهتر بین موضوعات.
- ساختاردهی به اطلاعات و دیگر موارد.
نحوه ترسیم نقشه ذهنی
بر مبنای سلسه مراتب شعاعی و ساختار درختی میتوانیم نقشهی ذهنی را رسم کنیم که ارتباط بین موضوع کلیدی و شاخه‌ها را نشان می‌دهد. دقت کنید که نقشهی ذهنی شامل یک صفحه است که موضوع اصلی در مرکز صفحه و زیر مجموعه‌های آن به وسیله‌ی شاخه‌ها از آن جدا می‌شوند. صفحه شما، حتماً باید در حالت افقی شود و نباید بیشتر از دو کلمه برای نوشتن موضوع اصلی در مرکز صفحه استفاده کرد. بهتر است از صفحات خط دار استفاده نکنید تا وارد تفکرات خطی نشوید. سعی کنید از رنگ‌های مختلف برای جداسازی ایده‌ها و یادآوری بهتر مطالب در هر صفحه استفاده کنید. هر زیر مجموعه خود میتواند به بخش‌های کوچکتری تقسیم شود. بهتر است شاخه‌هایی که رسم می‌کنید به صورت خط مستقیم نشود، زیرا خطوط مستقیم باعث خستگی ذهن می‌شوند. هم‌چنین بهتر است از خطوط مارپیچی و یا فرعی استفاده کنید تا آن یک دستی که در خطوط مستقیم وجود دارد باعث خستگی ذهن نشود. مایند مپ این قابلیت را دارد که ذهن شما را طبقه بندی نماید تا در زمان مناسب بتوانید از اطلاعات ساختاربندی شده مورد نظرتان استفاده کنید. بعد از اتصال مطالب زیر مجموعه به موضوع اصلی و با استفاده از تصویری کردن مطالب می‌توانید اطلاعات ذهن خود را دسته بندی کرده و ذهنتان را از موارد اضافی خالی نگه دارید.
توصیه‌های تونی بوزان برای بهتر شدن نقشه‌های ذهنی
- در انتخاب کلمات دقت کنید. یک یا دو یا چند کلمه قرار است جایگزین مطلبی شود که در حالت عادی در قالب یک یا چند پاراگراف ثبت می‌شد.
- مطمئن شوید که کلمات شما، مفهومی را که مد نظر دارید منتقل می‌کنند و بعداً اگر به نقشه ذهنی مراجعه کنید، مفاهیم را به خوبی به یاد می‌آورید.
- از ترسیم خط و خطوط و نقاشی و سایر ابزارهای بصری هم استفاده کنید. حتی استفاده از آیکون‌های ساده هم نقشه ذهنی شما را دوست داشتنی‌تر و قابل فهم‌تر می‌کند.
- تلاش کنید نوشته‌هایتان همه با یک رنگ و در یک اندازه نشود. چه بر روی کاغذ و چه هنگام استفاده از نرم‌افزارها، بر اساس اهمیت موضوعات و دسته بندی‌ها، از رنگ‌ها و ابعاد مختلف استفاده کنید.
- هنگام ترسیم مایند مپ، از همان ابتدا فضا را به اندازه کافی باز در نظر بگیرید تا بعداً مجبور نشوید در میانه‌ی کار، کاغذ را عوض کنید و یا هنگام استفاده از نرم‌افزار، درگیر تغییر چیدمان شوید.
نرمافزارهای ترسیم نقشهی ذهنی
ابزارها و نرمافزارهای زیادی برای کشیدن نقشهی ذهنی وجود دارند و اکثر این ابزارها از یک استاندارد کلی پیروی می‌کنند؛ به طور مثال در بیشتر این ابزارها می‌توانید با استفاده از دکمه‌ی insert شاخه‌ها و زیر شاخه‌ها را اضافه کنید و با استفاده از دکمه‌ی Delete آن‌ها را حذف نمایید. نرمافزارهای ترسیم نقشهی ذهنی بسیار زیادی در دسترس هستند که از پرکاربردترین این نرم‌افزارها می‌توان به Xmind ،iMindMap ،Freeplane ،Bookvar اشاره کرد. نرمافزارهای موجود در ایران عباتند از:
- imindmap
- Xmind
- mindmapper
- mindmanager
تمام این نرمافزارهای کاربردی هستند.
تفاوت نرم‌افزار imindmap با سایر نرمافزارهای نقشه ذهنی
تفاوت نرم‌افزار imindmap با نرم‌افزار‌هایی مثل Xmind و mindmapper این است که imindmap خروجی‌های بهتر و مطلوب‌تری را چه از لحاظ powerpoint ،image ،pdf و… نسبت به دو نرم‌افزار نقشه ذهنی دیگر در اختیار ما قرار می‌دهد. پس با توجه به این که تفاوت چندانی بین این نرم‌افزارها وجود ندارد، اگر برای استفاده از نرم‌افزار imindmap مشکل دارید به شما توصیه می‌کنیم از یکی از دو نرم‌افزار دیگر استفاده کنید.
مزیت‌های دیگر استفاده از نقشه ی ذهنی
مقادیر زیادی از اطلاعات را می‌توانید به کمک نقشه‌های ذهنی فشرده کرده و از آن‌ها استفاده نمایید؛ بنابراین نقشه‌های ذهنی ابزارهای مناسبی برای ثبت اطلاعات هستند. در یادداشت برداری استفاده از نقشهی ذهنی تکنیک بسیار مؤثری است؛ به راحتی می‌توانید در مرکز صفحه عنوان موضوع اصلی را نوشته و بوسیله شاخه‌ها موضواعت فرعی را به آن اضافه نمایید به جای اینکه تک تک کلماتی که از زبان معلم جاری می‌شود را یادداشت نمایید. استفاده از روش نقشه ذهنی برای یادداشت برداری همه‌ی مطالب امکان پذیر نیست. مثلا برای یک مثالی که همگان آن را تجربه کردهاند، این روش برای مطالبی که قابل سازماندهی هستند مانند انواع آرایه‌های ادبی یا صیغه‌های افعال کاربرد دارد. در انجام پروژه‌های گروهی و ارائه‌ی اطلاعات نقشه‌های ذهنی ابزارهای بسیار کارآمدی به شمار می‌روند. مرور و دوباره خوانی کتاب‌های درسی با استفاده از نقشهی ذهنی آسان شده و هم‌چنین نقشه ذهنی باعث صرفه جویی در وقت دانشجویان می‌شود.