اگر می خواهید یک مدیر محصول استثنائی باشید …
مدیریت محصول (Product Management) یکی از پر تقاضاترین و پردرآمدترین مشاغل است و اگر راستش را بخواهید پر از چالش، سرگرمی و تجارب جدید هم هست. بر خلاف بسیاری مشاغل، برای رسیدن به این شغل تحصیلات آکادمیک خاصی وجود ندارد و شما نمی توانید حتی مدرکی برای آن دریافت کنید؛ بدتر آنکه منابع زیادی هم در دسترس نیست که بتوانیم دقیق و سرراست مهارت‌های مورد نیاز این شغل را یاد بگیریم. گویا غیر از اینکه ناگهان به میان فضای کاری پرتاب شویم، از شرکت های کوچک تر شروع کنیم و به تدریج بیاموزیم، راهی نیست. شاید بد نباشد اشاره کنیم که افرادی مانند بیل گیتس، استیو جابز، لری پیج، پیر امیدیار و بسیاری دیگر از بنیان گذاران غول های فناوری دنیای امروز، اگرچه نه در عنوان که البته در عمل، در ابتدا وظایف یک مدیر محصول را انجام می داده اند و بنابراین خوشحال و امیدوار باشید: افق های گسترده ای پیش روی شما به عنوان یک مدیر محصول وجود دارد.
اگر می خواهید یک مدیر محصول استثنائی باشید …
انواع مدیران محصول
در این نوشته قصد داریم شما را با جنبه های بیشتری از این نقش کلیدی آشنا کرده و در مورد اشکال مختلف مدیریت محصول، توانمندی های مورد نیاز، روش های ورود به این شغل و آمادگی برای مصاحبه های شغلی صحبت کنیم.
یک مدیر محصول استارت‌آپی کیست و چه کارهایی انجام می‌دهد؟
تصور غالب اینست که برای به دست آوردن این عنوان شغلی، داشتن مهارت های مدیریتی کافی است و یک مدرک دانشگاهی همچون MBA امتیاز عالی محسوب می شود. بدتر از آن عده زیادی تصور می کنند که یک مدیر محصول تنها برای چرخیدن در شرکت و رهبری طراحان و توسعه دهندگان حقوق دریافت می کند. خوشبختانه واقعیت ازین تصورات، فرسنگ ها فاصله دارد. لازم است بدانید که برای یک مدیر محصول شدن در شرکت های فناوری و یا استارت اپ ها، در درجه اول نیاز است که دارای پیش زمینه هایی در حوزه های طراحی، بازاریابی فنی و به ویژه برنامه نویسی باشید و تنها حضور عنوان «مدیریت» در مدرک دانشگاهی شما، برای کسب این فرصت شغلی امتیاز چندانی محسوب نمی شود. چیزی که این شغل را چالشی تر می کند این نکته است که از شرکتی تا شرکت دیگر و از صنعتی تا صنعت دیگر، داشتن توانمندی های متفاوتی مورد نیاز است. تا اینجا آموختیم که یک مدیر محصول، در حقیقت مدیر مهندسان، طراحان و هیچ کس دیگری نیست. پس دقیقا یک «مدیر محصول» چه کسی به حساب می‌آید؟ به طور خلاصه یک مدیر محصول، مسئول نهایی موفقیت محصول تولید شده است. منظور از محصول در اینجا یک محصول کامل، مانند یک اپلیکیشن و یا مجموعه ای از محصولات مختلف و یا حتی بخشی از یک محصول نهایی در شرکت های بزرگ مانند افزودن یک قابلیت جدید در وب سایت، است.
شغل مدیریت محصول
مدیریت محصول، شغل بزرگی است و بنابراین مدیر محصول باید مجموعه بزرگی از کارهای مختلف انجام دهد؛ تحقیقات کاربری، تهیه نقشه راه، تحلیل داده‌ها، تعیین استراتژی، مدیریت محصولات و مدیریت ذینفعان تنها بخش کوچکی از کارهایی است که یک وی باید در میان کارهای روزانه اش انجام بدهد. برای هر محصول جدید، این سوالات کلیدی همواره مطرح هستند: «چه چیزی» «چرا» «چطور» و « چه زمانی». این مسئولیت بر عهده مدیر مسئول است که محصول چه باشد و باید با کمک تیم تصمیم گیری کند که چه زمانی محصول حاضر باشد. البته یک مدیر محصول، دخالتی در اینکه کارها چگونه انجام شوند، نداشته و مسئولیت آن با متخصصانی نظیر طراحان و برنامه نویسان است. پس در نهایت مدیر محصول، یک تسهیل کننده کارها و رهبر است و نه یک رئیس.
انواع مدیران محصول و جایگاه مدیر محصول در یک سازمان
با همه شباهت هایی که بین وظایف وجود دارد، چهار دسته اصلی از مدیران محصول در شرکت ها داریم:
- مصرف کننده (Consumer)
- داخلی (Internal)
- کسب و کار (B2B)
- فنی (Technical)
دسته اول آن هایی هستند که به Consumer PM معروفند و محصولاتی برای مصرف کننده معمولی می سازند؛ مثلا «اینستاگرام» محصولی است که هرکسی می تواند از آن استفاده کند. اگر چه اینستاگرام به عنوان یک محصول بسیار گسترده و عظیم است اما ما در اینجا تنها از جنبه «شبکه های اجتماعی» به آن نگاه می کنیم. این گروه از مدیران وظایفی مانند «ایده پردازی»، «تست»، «تحلیل داده ها» و «تحقیقات کاربری» دارند. دسته دوم، بر خلاف دسته اول، مدیران داخلی بوده و به Internal PM نیز معروفند. آن ها مسئول ساخت محصولاتی هستند که کاربر نهایی محصول، در همان شرکت باشد؛ مثلا بخشی از نر‌م‌افزاری که تیم فنی برای تیم پشتیبانی در جهت مدیریت حساب های کاربری توسعه می دهد. وظایف آن ها بیشتر در حوزه مدیریت پروژه و فاز اجرا قرار گرفته و کمتر به فاز طراحی مرتبط است، زیرا در اینجا بحث اصلی، کارکرد بهینه است. یک نکته مثبت موجود هم اینست که کاربران نهایی، همان همکاران شما هستند و بنابراین سریع و ساده می توانید بازخوردی از محصول تولیدی را دریافت کنید.
دسته سوم یا Business to Business PM، مدیرانی هستند که بر توسعه یک محصول برای یک شرکت دیگر نظارت دارند؛ مانند تهیه یک نرم افزار مدیریت حمل و نقل برای یک شرکت فعال در این حوزه. این مدیران نقش های کاملا متفاوتی با مدیران دسته اول دارند زیرا در اینجا محصولات تولید شده، حجم کاربر نهایی کمتر و بهای فروش بیشتری دارند و برخلاف چیزی شبیه فرایند دانلود اینستاگرام، توسط تیم فروش و بازاریابی به فروش می رسند. دسته آخرین مدیران فنی یا Technical PM، گروهی از مدیران محصول هستند که به جنبه های فنی و پیچیده محصول نظارت دارند. این دسته را اگرچه می توان به عنوان زیرمجموعه ای از سه گروه قبلی در نظر گرفت، اما تفاوت های کلیدی نیز وجود دارد. مثلا یک مدیر محصول را در نظر بگیرید که در گوگل و روی یک الگوریتم جستجو کار می‌کند. اغلب مدیران فنی، همان مهندسان سابق هستند که با پیچیدگی های فنی محصولی که روی آن کار می کنند، به خوبی آشنا هستند. بنابراین یک فرصت کاری ایده آل برای برنامه نویسانی محسوب می شود که نمی خواهند تمام روز درگیر کد زدن باشند و علاقه چندانی به طراحی هم ندارند، اما همچنان می خواهند که زمان زیادی صرف چالش های پیچیده تکنولوژیک نمایند.
حال که با جنبه های مختلف شغلی یک مدیر محصول آشنا شدیم، باید این خبر خوب را هم بگوئیم که هیچ مدیر محصول عالی و بی نقصی وجود ندارد و بنابراین شما لازم نیست که همه مهارت های موجود دنیا را برای کسب چنین فرصت شغلی داشته باشید. در بخش بعدی به مهارت هایی خواهیم پرداخت که لازم است کسب کنید تا بتوانید برای کسب این فرصت شغلی در استارت آپ ها و سازمان ها آماده شوید.
برای مدیر محصول شدن چه مهارت‌هایی لازم است؟
در ابتدای نوشته به این پرداختیم که «مدیر محصول» در یک سازمان کیست و چه کارهایی انجام می‌دهد. در این بخش به مهارت هایی خواهیم پرداخت که لازم است شما کسب کنید تا بتوانید برای کسب فرصت شغلی «مدیریت محصول» در استارت آپ‌ها و سازمان ها آماده شوید. اولین موردی که باید اشاره کنیم «ارتباطات» است. شما به عنوان یک مدیر محصول، روزانه با انبوهی از ارتباطات مواجه خواهید بود، چه ارتباطات شخصی و رو در رو و چه ارتباط از طریق رسانه‌هایی همچون ایمیل. اگر می خواهید یک مدیر محصول موفق باشید، نه تنها لازم است که با افراد تیم خود ارتباطات قوی داشته باشید، بلکه باید با ذینفعان داخلی و خارجی زیادی نیز به وضوح و شفاف در ارتباط باشید. به این نکته نیز توجه داشته باشید که این یک جاده دو طرفه است و در عین حال شما باید یک شنونده بسیار خوب نیز باشید.
مورد دومی که برای یک مدیر محصول موفق بودن نیاز دارید، داشتن «دانش فنی» است؛ این بدان معنی نیست که لازم است شما «کد» بزنید، بلکه منظور این است که شما با «تکنولوژی» آشنا باشید و بتوانید در مورد آن با اعضای تیمتان و نیز دیگران گفتگو کنید. اگر دانش فنی کمی دارید، نگران نباشید. شما قطعا می‌توانید چیزهایی که مورد نیازتان خواهد بود را فرا بگیرید. در این مورد مهم‌ترین چیز «کنجکاوی» شما و تمایل پیوسته برای «یادگیری» است؛ اما اگر واقعا علاقه کمی به دائما آموختن در مورد جنبه‌های فنی پروژه‌ها دارید لازم است تامل کنید؛ شاید این شغل واقعا برای شما مناسب نباشد و موجب از دست رفتن با ارزش‌ترین سرمایه سازمان‌تان، یعنی «زمان» بشود.
مهارت سوم «مساله‌گرا» بودن است؛ مدیرمحصول بودن نیاز به مجموعه‌ای گسترده از مهارت‌های ذهنی دارد که بتوانید روی یافتن راه‌حل برای مسائل گوناگون متمرکز شوید. شما باید بتوانید خارج از چارچوب بیندیشید و دائما در تلاش باشید بهترین راه‌حل‌ها را برای مشکلات کاربران پیدا کنید؛ چالش اصلی اینجاست: بسیاری از مواقع این راه‌حل اولین و یا واضح‌ترین راه‌حلی که به ذهن می‌رسد، نیست. یک مدیر محصول خوب عاشق این است که با مسئله‌ای مواجه شود که راه‌حل‌های دم دستی «الف» و «ب» را نیز دارد، اما او در نهایت بعد از اندیشه زیاد و بررسی عمیق آن مسئله، راه حل عالی «ج» را ارائه بدهد.
آخرین مهارت مهم مورد نیاز، مهارت «رهبری» است و بیش از هر چیزی، مدیر محصول یک «رهبر» است؛ شما باید با دقت به اعضای تیمتان گوش بدهید و با نگرانی‌هایشان آشنا شوید. همواره با روی باز پذیرای انتقادات باشید، در شفافیت کار کنید، مسئولیت اشتباهات را بپذیرید و مهم‌تر از همه اینکه تا می‌توانید به تیمتان اعتبار ببخشید. مردم طبیعتا به سمت رهبران بزرگ کشیده می‌شوند و اگر شما می‌خواهید که رهبر بهتری باشید، باید تاثیر و نفوذتان را روی کار و تیمتان بیشتر کنید.
اگر در حال حاضر این توانایی‌ها را دارید که خیلی خوب، شما در بهترین شکل برای این فرصت شغلی هستید؛ اما اگر برخی از این مهارت‌ها را ندارید اکنون به خوبی می‌دانید که روی چه نکاتی باید متمرکز شوید تا به شما در رسیدن به هدفتان کمک کنند.
در شروع مدیر محصول شدن، بزرگترین تصمیم پیش روی شما چیست؟
بیایید بحث را در مورد یکی از بزرگترین تصمیماتی که برای مدیر محصول شدن باید بگیرید، ادامه دهیم: شما می‌خواهید در همین شرکتی که فعلا مشغول به کار هستید مدیر محصول شوید و یا در فکر رفتن به شرکت دیگری هستید؟ تقریبا همیشه ساده‌ترین راه این است که در همین شرکت کنونی خودتان در این پست جدید مشغول به کار شوید؛ اگرچه دلایل زیادی را می‌توان برشمرد، مهم‌ترینشان این است که نشان دادن قابلیت‌های خودتان در خوب کار کردن به گروهی از افراد که تا کنون با آن‌ها کار نکرده‌اید، بسیار دشوارتر است. پس توصیه می‌شود اگر در حال حاضر شاغل هستید، مدیریت محصول را از همین شرکت فعلی خودتان آغاز کنید، حتی اگر تنها برای زمان کوتاهی امکانش فراهم باشد.
استراتژی‌های زیادی برای انجام این کار وجود دارد. با مدیرانی که در تیم تولید هستند صحبت کنید و از علاقه‌تان برای «مدیر محصول» شدن با آن‌ها سخن بگوئید. تقاضا کنید که در صورت امکان پروژه کوچکی را در دست بگیرید یا در اوقات آزاد خود به صورت نامحسوس در برخی جلسات به عنوان مدیر محصول حضور داشته باشید تا با نقش و نیز تیم به خوبی آشنا شوید. همه این‌ها باعث می‌شود تا شما در ابتدای لیست کاندیداهای تصدی این پست در سازمان قرار بگیرید.
حال اگر در سازمان یا شرکت شما، موقعیتی برای این شغل در نظر گرفته نشده باشد، چه؟ در این صورت شما باید بسیار هوشیارتر و آینده‌نگرتر باشید و از طریق مشارکت در پروژه‌های جانبی توانمندی‌های خود را به نمایش بگذارید. در این صورت در حالی‌که شما همچنان مشغول فعالیت‌های شغل فعلی خود هستید، شانس‌تان را برای گرفتن نقش دلخواهتان، نیز بالا می‌برید. به اموری همچون پروژه‌های چندتیمی، صحبت و ارتباط با کاربران، تحلیل داده‌ها و دادن مشاوره‌های استراتژیک به تیم رهبری سازمان‌تان بیاندیشید. در همان حینی که این فعالیت‌ها را انجام می‌دهید، چالش‌ها و دستاوردهایتان را بنویسید تا در مصاحبه‌های آینده بتوانید با دست پر ظاهر شوید.